Perbezaan pendapat ialah fitrah manusia yang lahir daripada berlainan akal fikiran antara satu sama lain (Adab al-Ikhtilaf fil Islam, Dr. Taha Jabir, 10).
Ikhtilaf yang lahir daripada berlainan fikiran dan pendapat serta tidak melampaui batasan, tidaklah tercela, malahan yang demikian dapat melahirkan beberapa faedah antaranya:
- Dapat membuka dan melatih pemikiran mengenai perkara-perkara yang dibicarakan.
- Dapat mengetahui berbagai-bagai kemungkinan yang akan berlaku mengikut apa yang difikir oleh akal fikiran itu.
- Dapat mengetahui pelbagai cara penyelesaian terhadap sesuatu masalah (Adab al-Ikhtilaf fil Islam, 27).
Adapun ikhtilaf yang dicela ialah ikhtilaf yang berlaku kerana mengikut hawa nafsu yang ingin mendapat pelbagai muslihat.
Dengan itu akan lahirlah berbagai-bagai perpecahan dan keburukan dalam masyarakat, manakala ikhtilaf secara tabi'ie yang selalu berlaku disetiap masa dan setiap lapisan tidaklah melahirkan permusuhan dan perpecahan, malahan perselisihan mereka itu berpijak di atas adab-adab ikhtilaf yang baik seperti:
- Perselisihan yang berlaku dalam kalangan sahabat r.a semasa Rasulullah s.a.w masih hidup.
- Perselisihan yang berlaku dalam kalangan sahabat r.a selepas Rasulullah s.a.w wafat.
- Perselisihan yang berlaku dalam kalangan tabi'in r.h.
- Perselisihan yang berlaku dalam kalangan fuqaha selepas tabi'in dan orang terkemudian.
Dengan adanya adab dalam perbezaan pendapat, maka perselisihan dan perpecahan dapat dihindari.
Antara adab perbezaan pendapat dalam kalangan salaf as-soleh ialah (Adab al-Ikhtilaf fil Islam, 50):
1. Mereka berusaha sebanyak mungkin untuk mengelak daripada berlakunya perselisihan. Dengan itu mereka tidak banyak membetulkan permasalahan malahan mereka lebih menumpukan usaha untuk menyelesaikan masalah semasa mengikut petunjuk Nabi s.a.w.
2. Segera merujuk kepada Kitabullah dan Sunnah Rasulullah s.a.w untuk menyelesaikan sebarang masalah.
3. Segera tunduk dan iltizam dengan hukum Allah dan RasulNya s.a.w dan menyerah diri sepenuhnya kepada ketetapan Allah dan RasulNya s.a.w serta menjauhi diri daripada sebarang dorongan hawa nafsu.
4. Penuh beriltizam dengan bertaqwa kepada Allah azza wajalla.
5. Matlamat dalam perbicaraan mereka ialah melahirkan kebenaran dan mencapai hakikat kebenaran tanpa mengira sama ada kebenaran itu datang daripada diri sendiri atau daripada orang lain.
6. Beriltizam dengan adab-adab Islam yang mula, antaranya:
- Beriltizam dengan adab-adab yang baik.
- Menjauhi ungkapan yang boleh melukakan hati.
- Sebaiknya mendengar dan menghormati pandangan orang lain.
Setiap orang daripada mereka itu sangat-sangat menghormati para ulama tanpa menghina dan mengaibkan hak-hak persaudaraan. Mereka berpendapat bahawa kebenaran itu mungkin berada dipihaknya atau dipihak saudaranya.
8. Mengutamakan ikatan ukhwah Islamiyyah.
Ikatan ukhwah Islamiyyah merupakan asas yang penting melebihi dan mengatasi masalah-masalah khilafiah yang berlaku kerana itu masalah-masalah khilafiah bukanlah punca yang boleh merosakkan ikatan ukhwah Islamiyah.
Dengan itu kita dapati mereka saling hormat-menghormati antara satu sama lain dan sama-sama menunaikan kewajipan ukhwah Islamiah sekalipun berlaku perbezaan pendapat dalam kalangan mereka.
9. Mereka mempercayai bahawa kritikan dan teguran saudaranya adalah satu kebaikan, bukan satu keaiban dan kecacatan.
Semoga kita mendapat taufiq dan hidayah bagi mengikuti adab-adab belajar dan adab-adab ikhtilaf (perbezaan pendapat) ini sebagaimana diamalkan oleh As-Salaf As-Soleh, Amin.
(Disalin semula dari Adab-adab Belajar dalam Kitab Syarah Al-Aqidah At-Tahawiyah (versi Jawi) susunan Abdul Halim Ahmad, terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka, tahun 2009, halaman 18-21)
